Skógrækt í viðkvæmri náttúru Íslands

Þessi grein birtist upprunalega í Bændablaðinu 7. september 2023.

Samtökin Landvernd og Vinir íslenskrar náttúru stóðu fyrir nokkru síðan að netfundi þar sem yfirmaður baráttunnar gegn villibarri á Nýja-Sjálandi ræddi mikilvægi þess að útrýma barrtrjám utan sérstakra ræktunarsvæða.

Bændablaðið (SÁ-20. júlí) gerði þessu efni góð skil á grunni traustra heimilda, en þar birtust jafnframt viðhorf til skógræktar hér á landi sem varð tilefni þessa pistils.

Ábyrgð og ágengar tegundir

Leitað var álits hjá sérfræðingi búgreinadeildar skógarbænda hjá Bænda samtökunum um viðbrögð við því hvort reynsla Nýsjálendinga ætti erindi til okkar. Megininntakið í svari hans var:

„Stafafura er ekki ágeng af því að til að teljast ágeng þarf hún að leiða til rýrnunar á líffjölbreytni að því marki að til vandræða horfi. Hún er hvergi að gera það og það verða árhundruð ef ekki -þúsund þangað til að það gerist, ef það gerist nokkurn tímann.“

Þetta órökstudda andsvar til varnar þeirri takmarkalitlu gróðursetningu stafafuru sem stunduð er hér á landi er umhugsunarefni. Það virðist eiga rætur sínar í umfjöllun um skógrækt og kolefnisbindingu sem birt er á vef Skógarkolefnis. Verkefnið er í umsjá Skógræktarinnar og „ætlað öllum sem velja að ráðast á ábyrgan hátt í ný skógræktarverkefni“ með því meginmarkmiði að binda kolefni í skógum og búa til vottaðar kolefniseiningar. Fram kemur að Skógarkolefni er valkvætt regluverk, þ.e. kröfusett sem lýtur að því að geta fullnægt alþjóðlegum kröfum um bestu starfshætti, ábyrgð, gagnsæi og opið ferli.

Í ljósi þessa veigamikla hlutverks er forvitnilegt að skoða þá leiðsögn sem veitt er til að stuðla að slíkar kröfur verði uppfylltar. Meginatriðin koma fram á nokkrum stöðum á skogarkolefni.is en þó fyrst og fremst í umfjöllun sem þar er undir hnappnum Um á yfirlitssíðum vefsins og ber heitið Spurt og svarað. Þar er fjallað um forsendur ábyrgrar skógræktar, en því miður fer sú greining um of inn á óvenjulegar brautir.

Þetta veldur því að efnistökin fá víða á sig blæ frjálslegra túlkana, fullyrðinga, afneitunar og mótsagnakenndrar hagsmunagæslu.

Hringborð þröngra hagsmuna

Ummælin í upphafi greinarinnar til stuðnings því að stafafura sé ekki ágeng eru tekin úr svari Skógarkolefnis við spurningunni; er skógrækt ekki ógn við líffræðilega fjölbreytni? Þar kemur fram skýr afneitun til stuðnings algildu sakleysi skógræktar. Röksemdafærslan er byggð á heildarfjölda tegunda og á sér enga stoð í viðurkenndum skilgreiningum á líffræðilega fjölbreytni.

Þessi nálgun við að svara grundvallarspurningum vekur áleitnar spurningar um tengsl gæða og hagsmunagæslu.

Geta fagstofnanir stjórnvalda tekið sér nær ótakmarkað rými til túlkana á stefnu og markmiðum sem þær eiga að fylgja? Hve vel stuðlar ofangreint spurt og svarað að ábyrgum starfsháttum í tengslum við skógrækt og kolefnisbindingu?

Í Nýja-Sjálandi hvöttu ríkisstofnanir til gróður- setningar stafafuru um áratuga skeið. Nú er hún á bannlista og talin eitt skæðasta „illgresið“ m.a. vegna áhrifa á landslag og lífríki. Þar er háum fjárhæðum varið til að uppræta villibarr utan skógræktarsvæða. Hér á landi voru barrtré, einkum stafafura, í afgerandi meirihluta gróðursettra plantna árið 2022 og væntanlega einnig 2023. Dreifing með sjálfsáningu blasir víða við, en kirfilega virðist slökkt á öllum varúðarljósum.

Það er margt sem þarf að gaumgæfa í tengslum við skógrækt í viðkvæmri náttúru Íslands og þar þarf víðtækt samstarf.

Margar þjóðir leita nú til Nýja-Sjálands um samstarf við mat á langtímaáhrifum innfluttra tegunda á þau vistkerfi sem fyrir eru og mögulegum leiðum til lausna. Slíkt samstarf væri áhugavert fyrir íslensk stjórnvöld.